Voorbeelden gebruik glossarium

Enkele voorbeelden van vragen die met behulp van het glossarium behorend bij die conste vanden getale beantwoord kunnen worden:

Welke Nederlandstalige rekenboeken uit de vijftiende en zestiende eeuw zijn er thans nog overgeleverd?

Aanpak: Kies voor het Bron-menu

Resultaat: Een codelijst van 25 handschriften en gedrukte Nederlandstalige rekenboeken uit de vijftiende en zestiende eeuw verschijnt in beeld. Zodra een code wordt aangeklikt wordt de volledige titelbeschrijving weergegeven met de plaats waar het boek zich op dit moment bevindt en een afbeelding uit het boek.

Bestond het woord optellen in de zestiende eeuw al?

Aanpak: Zoek in de eerste kolom de rekenterm optellen.

Resultaat: Het woord optellen kwam in die tijd al voor. In het handschrift H-ANE-1562 gebeurt dat voor de eerste keer. Op fol. 5r staat: "... telt vp die schellinghen". In D-Wen-1599 staat op p. 2: "Additio is optellen...". En in D-Sto-1595 wordt optellen gebruikt in een verbinding. Fol. 7r: "Om nv perfectelijcken te leeren adderen (dat is) t'samen optellen...".

Hoe wordt het begrip kwadrateren in de rekenboeken uit de vijftiende en zestiende eeuw genoemd?

Aanpak: Orden het glossarium met behulp van het View-menu op betekenissen. Kies voor 'kwadrateren'.

Resultaat: In D-Hoe-1537 komt de term quadreren voor, fol. 50v: "trect 1 van 4 rest 3/ dit quadreert coemt 9". In de overige boeken wordt het begrip door middel van een rekenkundige verbinding benoemd:

Wat is een doof getal?

Aanpak: Zoek in de eerste kolom het woord doof.

Resultaat: De rekenkundige verbinding doof getal werd gebruikt in H-BKB-1568: irrationaal getal, getal dat slechts bij benadering berekenbaar is. Op fol. 155v staat: "Men vint veel ghetaelen die egheen radix oft wortel en hebben welke gheheeten sijn int latijn numeri surdi dat is doeue ghetaelen ende tot ghenen radix horen-de".

Welke termen uit de rekenboeken eindigen op -io of -ion?

Aanpak: Orden het glossarium met behulp van het View-menu op: rekentermen + varianten in retrograde ordening. Zoek de termen die eindigen op -io of -ion.

Resultaat: In de eerste kolom blijken veel van dergelijke woorden voor te komen. Opvallend is dat er vooral veel grote getalsnamen eindigen op -ion. Bijvoorbeeld: million, trillion, quatrillion, octillion, enz. Bij de woorden die op -io eindigen komt geen getalsnaam voor. Daar staan weer opvallend veel benamingen voor rekenkundige bewerkingen. Bijv. addicio, multiplicacio, duplicatio, reductio, enz.

Welke rekentermen gebruikte Simon Stevin in zijn De Thiende?

Aanpak: Kies in de derde kolom voor D-Ste-1585.

Resultaat: In de eerste kolom een overzicht van de rekentermen van Simon Stevin uit De Thiende.

Welke benamingen werden in H-BKB-1568 gebruikt voor het begrip nul?

Aanpak: Orden het glossarium met behulp van het View-menu op betekenissen. Kies in de derde kolom voor H-BKB-1568. Zoek nul.

Resultaat: niet, nul, nullo, sypher

Een citaat van fol. 35v: " Ick wil multipliceeren 3600 met 7200 soe doen ick van elc ghetal al eeuen veele sypheren wech ende multipliceeren dan met die beteekende figueren ende sypher letteren dan doe ick daer toe die sypheren die ick van beyde die ghetaelen af ghetrocken hadde ende is ghedaen".

Welke samenstellingen met het woord getal komen in de rekenboeken voor?

Aanpak: Selecteer via het Edit-menu op getal.

Resultaat: getalsomme, vraechgetal, middelgetal, deelgetal, neemgetal, plaetsengetal, cifergetal, vingergetal, getalwortel

Werd er voor 1550 in de Nederlandstalige rekenboeken aan worteltrekken gedaan?

Aanpak: Selecteer in de derde kolom de rekenboeken van voor 1550. Orden het glossarium met behulp van het View-menu op betekenissen. Selecteer met behulp van het Edit-menu het begrip wortel.

Resultaat: In de eerste kolom verschijnt een lijst betekenissen waarin het wortel voorkomt. Als men deze begrippen stuk voor stuk langs gaat wordt het volgende duidelijk: