wiskonst.nl


Beginpagina Wiskonst.nl

Geschiedenis van de wiskunde in de zestiende en zeventiende eeuw in Nederland

Ons woord wiskunde is afgeleid van het woord wiskonst, dat vanaf het einde van de zestiende eeuw werd gebruikt. Simon Stevin (1548-1620) bedacht de term om het toentertijd gangbare mathematica te vervangen door een Nederlands woord. Hij vond namelijk de Nederlandse taal bij uitstek geschikt om wetenschap mee te bedrijven en daarom propageerde hij het gebruik van Nederlandse woorden.

Simon Stevin was niet de enige die zich bediende van het Nederlands. In de zestiende en in de zeventiende eeuw hebben ook andere wiskundigen, zoals Ludolf van Ceulen, Johan Stampioen de Jonge en Gerard Kinckhuysen, in het Nederlands gepubliceerd. Dit is opmerkelijk omdat de taal van de wetenschap binnen Europa in die tijd het Latijn was, zoals dat vandaag de dag het Engels is. Aan de jonge universiteiten van de Republiek der Verenigde Nederlanden werd in het Latijn gedoceerd en professoren publiceerden hun boeken in het Latijn. De werken die in het Nederlands verschenen waren dus niet gericht op de internationale geleerdenwereld, maar juist op een Nederlandstalig publiek met een wiskundige belangstelling.

Voor Simon Stevin en zijn tijdgenoten uit de late zestiende en zeventiende eeuw besloeg het vakgebied van de wiskunde meer dan wat wij er vandaag de dag onder verstaan. Zij maakten onderscheid tussen enerzijds de pure wiskunde en anderzijds de gemengde wiskunde. De pure wiskunde hield zich bezig met de abstracte wetenschap van getal en grootheid. Zij was onderverdeeld in de meetkunde en de arithmetica. De gemengde wiskunde daarentegen ging over het tellen of meten van objecten uit de werkelijkheid. Voorbeelden hiervan zijn landmeten, navigatie, vestingbouw, sterrenkunde en interestrekening.

De prent hierboven is de titelpagina van Practijck des lantmetens, geschreven door Johan Sems en Jan Pieterszoon Dou en uitgegeven in 1600 te Leiden. Op deze prent zijn verschillende deelgebieden van de wiskunde afgebeeld. Rechtsboven is de meetkunde van de mathematica pura afgebeeld met de cirkel waarin lijnen zijn getrokken. Rechtsonder is de landmeter aan het werk met zijn instrumenten. De vestingbouw is linksonder afgebeeld en de globe linksboven verwijst naar navigatie.

Doordat het vakgebied van de wiskunde zo'n breed scala aan onderwerpen besloeg, was de groep mensen die zich met wiskunde bezighield zeer divers samengesteld. De ingenieur die zich bezighield met het bouwen van vestingen, de hoogleraar die wiskundig onderwijs aan de universiteit verzorgde, leermeesters in de zeevaartkunde, astronomen die de loop van hemellichamen bestudeerden (en en passant probeerden de toekomst te voorspellen), de landmeter die werd ingezet bij de inpoldering van Holland en de welgestelde burgers die zich verpoosden met mathematica pura, allen vielen zij onder een gemene deler, die van wiskonstenaar of wiskundige.

Deze website wil u kennis laten maken met de verscheidenheid van de vroegmoderne wiskunde en haar beoefenaars. De nadruk daarbij ligt op de Nederlandstalige wiskundige werken. Deze werken geven een beeld van de verspreiding van kennis onder een publiek dat grotendeels niet academisch geschoold was, maar wel een levendige wiskundige belangstelling had: een beeld dus van wiskunde in de maatschappij.

©2008 www.wiskonst.nl