wiskonst.nl

Jan Hendrik Glazemaker vertaalde de Geometrie van Descartes in het Nederlands. Dat moet een hele onderneming zijn geweest, want Glazemaker was zelf geen wiskundige. Als we naar zijn biografie kijken, zien we al snel dat Glazemaker een vertaler was van allerlei literaire en filosofische werken die blijkbaar interessant genoeg gevonden werden door de Amsterdamse boekhandelaren en uitgevers om ze te laten vertalen. De Geometrie is het enige wiskundeboek dat Glazemaker heeft vertaald.

Het enige dat we weten over Glazemaker en zijn verhouding tot dit werk van Descartes is wat hij ons, de lezers, vertelt in zijn inleiding Voorreeden, Aan de Lezer. Hij begint met een korte samenvatting van de Redenering van 't Beleed (Discours de la Méthode), gevolgd door samenvattingen van de Verregezichtkunde (Dioptrique) en de Verhevelingen (Meteores).

Over de voor ons interessante Meetkunst zegt hij daarna het volgende: "Maar in zijn Meetkunst begrijpt hy al 't geen, dat tot de Wiskunst in 't algemeen behoort, en toont hier in de middel en wijze van de Meetkunstige werkstukken op te lossen, en dit zodanig, dat men naauwelijks in deze kunst iets zo zwaar en duister kan vinden, dat niet door de middel en wijze, van hem bedacht, en door de regelen, die hy stelt, klarelijk ontknoopt kan worden, 't welk, zo veel ons bekent is, van niemant voor hem zo wel uitgewerkt is."

Hier neemt Glazemaker Descartes' pretenties dat hij in zijn Geometrie aantoont dat zijn methode werkt en beter is dan alles wat van tevoren werd gedaan, en dat het nauwelijks voorstelbaar is dat er meetkundige problemen zouden kunnen zijn die niet met deze methode kunnen worden opgelost, dus over.

Verder zegt hij nog: "Wat de vertaling aangaat, ik wil my zelf geen oneige lof daar in toeëigenen, en gaerne bekennen, dat ik grotelijks aan een mijner Vrienden, niet onkundig in de Wiskunstige dingen, verplicht ben, om de dienst, die ik van hem heb genoten, dewijl hy my dikwijls in de zwarigheden, die my hier in voorquamen, behulpig heeft geweest, en voornamelijk in de Meetkunst, die hy naaukeuriglijk overzien, en de misstellingen, uit onkunde van die zaak in de vertaling geslopen, verbetert, en te recht gebracht heeft."

Hij vertelt de lezer dus in feite dat hij bij de vertaling van de Geometrie hulp heeft gehad van een vriend die wel verstand van wiskunde had, omdat hij zelf onkundig was op dat gebied. Die vriend heeft de vertaling nauwkeurig nagekeken en de fouten die er in geslopen waren, verbeterd.

Een interessante vraag is natuurlijk wie die vriend geweest is. Daarop is echter nog nooit een antwoord gevonden. Er is niets bekend over eventuele wiskundigen die vrienden waren van Glazemaker.

Als we de biografie van Glazemaker lezen, blijkt dat hij waarschijnlijk een van de bekende rekenmeesters uit zijn tijd, Sybrandt Hansz Cardinael, gekend heeft. Toen Glazemaker met Cardinaels dochter trouwde in 1651 was Cardinael zelf weliswaar al overleden, maar tot 1647 leefden ze allebei binnen de doopsgezinde kringen in Amsterdam. Bovendien weten we dat Glazemaker al in 1643 bekend was met een familie Cardinael: het eerste deel van zijn eerste vertaling (De deugdelyke vrou van Jacques du Bosc, waarvan Glazemaker twee delen vertaalde) is opgedragen aan een aantal `Amsterdammer Fijne Zusjes', waaronder ook de naam Cardinael genoemd wordt.

De Meetkunst stamt echter pas uit 1659. Toen was Cardinael al zo lang overleden dat hij niet de behulpzame vriend geweest kan zijn. Ook om andere redenen zou hij trouwens een onwaarschijnlijke kandidaat zijn, want we weten dat Cardinael een tegenstander was van Descartes' denkbeelden. Hij heeft Descartes wel ontmoet, maar weigerde met hem in discussie te gaan (zie ook zijn biografie).

Het blijft dus een vraag wie de wiskundige vriend die de vertaling gecorrigeerd heeft, geweest is.

Bronnen: [Maanen 2003], [Thijssen-Schoute 1967]